Openbaarmakingsparagraaf
Transparant en openbaar bestuur is een belangrijk bestuurlijk thema. Openbaarheid is de afgelopen jaren op de maatschappelijke agenda komen aan de hand van landelijke discussies, zoals de toeslagenaffaire en de berichten op de telefoon van de minister-president. Het vertrouwen in de overheid is in 2022 gedaald tot een dieptepunt. Het democratisch recht om de overheid te kunnen controleren op haar handelen, besluitvorming en de voorbereiding noodzaakt daarom de ambtelijke organisatie en het bestuur tot het nemen van maatregelen. Op 1 mei 2022 is de Wet open overheid (Woo) in werking getreden.
De drie hoofdbeleidsdoelen van de Wet open overheid zijn:
- een nieuwe regeling voor openbaarmaking op verzoek, direct inwerking getreden op 1 mei 2022;
- actieve openbaarmaking van 11 categorieën aan informatie, binnen 5 jaar te realiseren, wordt gefaseerd ingevoerd;
- aanpak van achterstanden in de archiefhuishouding, binnen 8 jaar te realiseren.
Voorjaar 2022 is gestart met het Programma Open Utrecht. Het Programma Open Utrecht bouwt voort op de resultaten van de pilots die zijn uitgevoerd, ervaringen in VNG-verband met de proeftuinen en samenwerking in G4-verband. Het programma richt zich ook op het vergroten van de bewustwording van ambtenaren van de Woo en het belang van goede archivering. Het Rijk heeft het verplichte publicatieplatform PLOOI aangewezen voor overheden om actief openbaar te maken. Tools om actief openbaar te maken zijn nog niet ontwikkeld. De G4-gemeenten onderzoeken de mogelijkheid om een eigen digitaal en goed doorzoekbaar openbaar archief in te richten voor actief openbaar te maken informatie.
De beleidsdoelen van het programma Open Utrecht voor het jaar 2022 zijn afgeleid van de drie hoofdbeleidsdoelen. Het eerste beleidsdoel, een soepele overgang van Wob naar Woo, is bereikt. Actieve openbaarmaking en de aanpak van archiefachterstanden is gestart en de eerste stappen worden gemaakt.
Een nieuw werkproces voor openbaarmaking op verzoek
De Woo heeft geleid tot andere beslistermijnen. Er moet in veel gevallen sneller worden besloten op een verzoek (binnen maximaal 6 weken). Als verzoeken omvangrijk of complex zijn, dan biedt de Woo nieuwe handvatten om met verzoeker in gesprek te gaan en afspraken te maken over deelbesluiten. De Woo kent ook nieuwe procedures die onder de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) niet bestonden. Hiervoor zijn werkprocessen ingericht, modelbrieven opgesteld en privacy risicoanalyses uitgevoerd. Daarnaast zoeken we softwareoplossingen voor problemen zoals omvangrijke dossiers en het vinden van informatie. Daarnaast is de personele formatie van het centrale Woo-team uitgebreid om het groeiende aantal Woo-verzoeken te behandelen. In 2022 ontving de gemeente 1.012 Wob-/Woo-verzoeken. Dat is iets meer dan 2021. Toen ontving de gemeente 994 verzoeken. Ongeveer 75% van de informatieverzoeken gaat over omgevingsvergunningen. Het verstrekken is voor een groot deel ingericht om binnen 1,5 week de gevraagde informatie openbaar te verstrekken. Voor de overige verzoeken is de gemiddelde beslistermijn iets meer dan 5 weken. Daarbij de kanttekening dat bij omvangrijke en complexe verzoeken de wetgever deelbesluiten buiten de wettelijke termijn toestaat. Er hoeft geen belang te worden gesteld om een Woo-verzoek in te dienen. In nogal wat gevallen is het Woo-verzoek een escalatiestap in een conflict met de overheid, de buren of een andere vorm van onvrede. Aan één verzoeker is een maatregel opgelegd vanuit de klachtenbeleid wegens misbruik van recht. Ongeveer 25% van de Woo-dossiers wordt gepubliceerd op de website. De overgang van Wob naar Woo is soepel verlopen.
Nog meer informatie actief openbaar maken
In 2022 is gestart met een nulmeting. Daaruit blijkt dat in Utrecht al veel informatie openbaar is die ook valt onder de actieven openbaarmaking van de Woo. Van de 11 categorieën publiceren de gemeente al 6 in het geheel (wet en regelgeving, jaarplannen en verslagen, raadsstukken, organisatiegegevens, adviezen en onderzoeken), 3 deels (collegestukken, Woo-verzoeken en convenanten) en 1 nauwelijks (beschikkingen) en 1 nog niet (klachten).
De opgave in Utrecht zit vooral in de categorie beschikkingen. Daarvan zijn er veel en die zijn op dit moment nog niet of deels te vinden. Veel verzoeken om informatie gaan over beschikkingen.
Najaar 2022 en dat loopt door in 2023 wordt in beeld gebracht waar de informatie die actief openbaar moet worden gemaakt is opgeslagen en om hoeveel documenten het gaat. Deze gegevens worden gebruikt om keuzen te maken over de volgorde en wijze waarop de actieve openbaarmaking wordt ingevuld. Een digitaal bouwarchief waar burgers omgevingsvergunningendossiers kunnen opzoeken staat hoog op de prioriteitenlijst.
Aanpak van achterstanden in de archiefhuishouding
Het actief openbaar maken van informatie en het verzamelen van informatie op verzoek vereist dat archieven op orde zijn, gevraagde informatie makkelijk te vinden is en dossiers worden afgesloten met een openbare versie. Op dit moment is de kwaliteit van de archieven niet op orde. Het programma Open Utrecht is bezig om de problemen aan te pakken. Dat doen we door centrale sturing op de opgave via de stuurgroep Open Utrecht. Er worden vliegende recordmanagers ingezet om de werkvloer te helpen om beter te archiveren. Daarvoor worden trainingen gegeven en tools ontwikkeld, zoals gouden regels van archiefbeheer en het e-mailprotocol.